دورنمای پژوهشگاه رویان جهاددانشگاهی در یک دهه آینده/ تلفیق بیولوژی و هوش مصنوعی در این پژوهشگاه

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی، در دهه  60 رویان بر اساس نیاز جامعه در درمان ناباروری و با نگاه مدبرانه ای شکل گرفت که شاید اگر این نیاز نبود رویانی هم توسط زنده یاد دکتر سعید کاظمی آشتیانی تاسیس نمی شد.

به مناسبت 8 خرداد ماه سالروز تشکیل پژوهشگاه رویان جهاددانشگاهی توسط دکتر سعید کاظمی آشتیانی به گفت و گو با دکتر عبدالحسین شاهوردی رییس این پژوهشگاه نشستیم که در ادامه این گفت و گو را می خوانید.

• اندکی درخصوص پژوهشگاه رویان و شناسایی این نیازی که از متن جامعه گرفته شده بود و عملکردش آن توضیحاتی ارایه کنید.

در دهه شصت، دومین گروه بیمارانی که به خارج از کشور برای درمان می رفتند، گروه ناباروری و درمان نازایی بودند. در آن زمان علم درمان ناباروری در دنیا جدید بود و ناباروری هم در آن مقطع به عنوان یک نقص و بیماری شناخته می شد؛ و این موضوع یکی از دغدغه های خانواده ها بود؛ به ویژه دغدغه ای که با فرهنگ مشرق زمین همخوانی نداشت و این زندگی افراد را تحت الشعاع قرار می داد. لذا بسیاری از آنها حاضرند در زندگی شان برای درمان نازایی هزینه هایی بپردازند تا چراغ خانه شان روشن شود و احساس می کنند که آینده عمرشان با حضور بچه ها استمرار پیدا می کند و به همین دلیل هزینه های زیادی را در این راستا می کنند.

جهاددانشگاهی با توجه به برگزاری دومین کنگره ای که در زمینه زنان و ناباروری با همکاری جهاددانشگاهی علوم پزشکی ایران برگزار شده بود و فعالیت های اجرایی که در این کنگره عهده دار بود وارد این عرصه شد و احساس نیاز کرد؛  لذا با شناختی که نسبت به جامعه هدف پیدا کرد و از آن طرف اطلاع و شناختی که نسبت به جامعه علمی داشت در این عرصه ورود پیدا کرد.

در آن زمان دکتر سعید کاظمی آشتیانی مسئولیت بخش تحقیقات جهاددانشگاهی علوم پزشکی ایران را عهده دار بودند و با یک انرژی خاصی در بحث زمین، ساختمان، تجهیزات و هم تربیت نیروی انسانی با تعلق خاطر و نگاهی مثبت این مساله را دنبال کرد. این درحالی بود که همه اعضای هیأت رییسه جهاددانشگاهی علوم پزشکی ایران و همچنین همکارانمان در دفتر مرکزی جهاددانشگاهی حامی این جریان بودند که این کار تحقق پیدا کند.

از دوراندیشی دکتر کاظمی این بود که به دلیل تسریع در کار با طرح دو موضوع در دفتر مقام معظم رهبری و اشاره به ضرورت این کار با توجه به مشکلاتی که در خانواده های ایرانی برای سفر به خارج به وجود می آمد و مسایل فرهنگی که به این مسأله حاکم می شد، دفتر مقام معظم رهبری و شخص رهبر در این عرصه هم حمایت های مالی و هم حمایت های معنوی به خرج دادند و در خرداد ماه سال 1370 چراغ این مجموعه روشن شد؛ البته مقدمات این کار در سال 1369 به صورت غیررسمی شروع شد و پژوهشگاه رسما در 8 خرداد ماه 1370 با حضور وزیر وقت کارش را شروع کرد.

آموزش و پژوهش دو بال خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان

اما نکته ای که باعث شد رویان به جایگاه خاصی برسد همان نگاه ابتدایی یعنی توجه به آموزش، پژوهش و خدمات تخصصی است که آموزش و پژوهش به عنوان بال های خدمات تخصصی در نظر گرفته شد و با همان نگاه و رویکرد کار را دنبال شد و خدا را شکر می کنیم هنوز هم شاهد این هستیم که آن نگاه و آن همت سال هفتاد در قالب پژوهشگاه رویان کار خودش را دنبال می کند و به دلیل نیت خیری که در آن زمان بود و با آن نگاه، ما امروز می بینیم که پژوهشکده های دیگری هم در کنار فعالیت ناباروری کار خودشان را آغاز کرده اند.

اگر تجربه ما در بخش پژوهش ناباروری نبود شاید به عرصه های جدید ورود پیدا نمی کردیم و نگاه خاصی هم که دفتر مقام معظم رهبری نسبت به این قضایا داشتند همان بخش فرهنگی کار بود که احساس می کردند اگر در یک فضای سالم و با یک گروه معتقد و مقید به امور شرعی کار انجام شود، مسلماً کار مطلوب تری را به دست می آورد که خدا را شکر می کنیم که همیشه این نگاه در پژوهشگاه رویان حاکم و جاری بوده و امروز با توسعه این علوم مباحث اخلاقی زیادی مطرح شده است و امروز دغدغه مقام معظم رهبری بیشتر حس می شود که جا دارد در عرصه های اخلاقی و مواردی که در این زمینه است قوانین و تدابیری تهیه شود که امیدوار است در این عرصه پژوهشگاه رویان قدم های مؤثری را بردارد.

• می توان گفت که پژوهشگاه رویان امروزه از نام‌ها و نشان‌های شاخص شتاب و پیشرفت علمی کشور است، ( در واقع امروز رویان، برندی نامدار و جاودان است) که هرجا مخاطب ایرانی نام رویان را می‌شنود، احساس عزت‌مندی، افتخار و دلبستگی به ایران‌ عزیز پیدا می کند، که یکی از علل این امر توجه تامین نیاز کشور و کشورهای دیگر چه در حوزه خدماتی و چه تولید محصولات پیشرفته سلولی است. درخصوص فعالیت های پژوهشی و آموزشی و سپس درمانی این مجموعه هم توضیحاتی بفرمایید و اینکه آیا تاکنون به راه اندازی شعبه های دیگر پژوهشگاه رویان در کشورهای دیگر اندیشیده اید؟

همانطور که مطرح شد در رابطه با فعالیت های رویان اساس تفکر، آموزش به همراه پژوهش برای ارایه خدمات تخصصی است و با همین نگاه و نیت خیر و همت جهادگونه ای که همکاران در پژوهشگاه رویان دنبال کردند اتفاقات خوب و مبارکی افتاده است. در عرصه ناباروری ما امروز به ویژه در بخش ارایه خدمات، کلیه خدماتی که در بهترین مراکز کشورهای پیشروی علمی انجام می دهند در پژوهشگاه رویان ارایه می دهیم و  با نگاه بلندی که همکارانمان در پژوهشگاه داشته اند در انتقال این تجربیات به مراکز و افراد متخصص دیگر هم کوتاهی نکردیم و در توسعه علم در کشور نیز موثر بوده ایم.

امروز بیش از هشتاد مرکز درمان ناباروری در کشور چه در بخش خصوصی و چه دولتی خدمات ارایه می دهند که رویان نقش مؤثری را در این عرصه به خودش اختصاص داده است.

در بخش پژوهش در عرصه درمان ناباروری فعالیت هابه گونه ای بوده است که هر فعالیتی که در بخش درمان برای انجام در نظر داشتیم قبلش در پژوهش تجربه می کردیم؛ چرا که خدمات تخصصی به دلیل تازه بودن این دانش خیلی از فوت و فن های کار را در آموزش کوتاه مدت به متخصصان ما در خارج از کشور نمی دادند و نیاز بود با پژوهش به این تجربیات دست یابیم که این اتفاق هم افتاد و توانستیم در عرصه های مختلف در این زمینه کارهای وزینی را انجام دهیم.

قرار گرفتن پژوهشگاه رویان بین 10 مرکز برتر

بنابراین، امروز شاهد هستیم که نشریه ای معتبر در کشور آمریکا حاصل تلاش دو دهه مرکز خدمات تخصصی و پژوهشی این علوم را بررسی و پژوهشگاه رویان را به عنوان ده مرکز برتر معرفی می کند.

در بخش آموزش نیز امروزه در بحث درمان ناباروری اتفاقات خوبی افتاده است و دوره های تخصصی و دوره دکتری برای رشته های بیولوژی، پزشکی تولید مثل و یا جنین شناسی در این مجموعه برگزار می شود. امروز رویان در بخش فلوشیپ ناباروری مردان و فلوشیپ ناباروری زنان دانشجویانی را از دانشگاه های مختلف تربیت می کند که این جزو اتفاقات بسیار خوبی است که در توسعه دانش داشته است.

اتفاق دیگری که در این زمینه برای توسعه علم در کشور افتاد، انتشار مجله علمی در زمینه ناباروری بود که تلاش کردیم تا تجربیات علمی مجموعه را به شکل مقاله در اختیار محققان داخل و خارج از کشور بگذاریم یا این تجربیات را در قالب کتاب های علمی به زبان انگلیسی و فارسی بتوانیم تولید کنیم و در اختیار جامعه بومی بگذاریم.

ورود پژوهشگاه در عرصه سلول درمانی

تجربه‌ای که در بخش ناباروری داشتیم این جرات و جسارت را به محققان ما داد تا در عرصه سلول های بنیادی، سلول درمانی، ژن درمانی و همچنین بحث های بیوتکنولوژی که مصداقش همانند سازی است ورود پیدا کنیم. در واقع با روشن شدن چراغ این فعالیت ها، پژوهشکده های جدید در پژوهشگاه رویان آغاز به کار کردند که در این عرصه اتفاقات خوبی را در آموزش، پژوهش و خدمات تخصصی ارایه دادیم وامروز به عنوان کارهای شاخص در این عرصه بسیاری از فعالیت های ما که از آزمایشگاه شروع شده بود و به مدل های حیوانی به سرانجام رسیده بود جای خود را در بخش درمانی باز کرد و حاصل این تجربیات را در قالب شرکت های دانش بنیان مانند شرکت بن یاخته های رویان یا شرکت سل تک فارمد ادامه می دهد. این موارد چشم انداز روشنی را در این عرصه روبه روی محققان پژوهشگاه رویان باز می کند و امیدوار هستیم که این نتایج برای مردم عزیز ملموس باشد که در هر صورت نیاز است که کار آزمایی های بالینی به سرانجام برسد.

شبیه سازی حیوانات

در زمینه همانند سازی هم مصداق عینی آن حیوانات شبیه سازی شده هستند که با کسب این دانش همکاران مجموعه می توانند در قالب شرکت های دانش بنیان و در عرصه تکثیر حیوانات با پتانسیل ژنتیکی خوب در کشور کار را دنبال کنند.

در عرصه توسعه پژوهشگاه، در اصفهان پژوهشکده ای را داریم، در شهر بابل فضایی را داریم و همکاری هایی با مجموعه صدرا در شیراز وجود دارد که امیدوار هستیم به نتیجه برسد. در خارج از کشور هم تعاملات خوبی با کشورهای منطقه از جمله الجزایر و عراق داریم که امیدوار هستیم در این عرصه ها بتوانیم هم فعالیت های پژوهشی مشترک و هم فعالیت های خدمات تخصصی را با آنها داشته باشیم.

• اقدامات رویان در حوزه سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی به‌عنوان یک تحول در دنیای پزشکی به‌حساب می‌آید و پیشرفت‌هایی که رویان در این زمینه داشته، نوید بخش آینده روشنی برای ایران و ایرانی است. لطفا در خصوص این حوزه علمی هم توضیحاتی بفرمایید و این که آیا ورود به این حوزه دستاوردی برای کشور داشته است؟

در زمینه سلول های بنیادی پس از تولید سلول ها و رده های سلولی یک اتفاق خیلی مبارکی افتاد که در بخش پژوهشی و قسمت های مختلف دنبال شد. امروز پژوهشگاه رویان در انجمن سلول های بنیادی، چه در مقالات و چه در سایت انجمن سلول های بنیادی، جزو 10 کشور برتر ثبت شده است.

با شروع فعالیت های سلول های بنیادی در پژوهشگاه رویان، سرعت توسعه این علم در دنیا زیاد شد، که پژوهشگاه رویان نیز همگام با آن گام برداشت. امروز بحث های ژن درمانی و استفاده از محصولات سلولی به عنوان دارو و یا یک روند درمانی مکمل اشاره می شود که همکاران رویانی پا به پای مراکز دیگر پیشرو در دنیا حرکت می کنند.

ژن درمانی دغدغه اصلی پژوهشگاه رویان

در بخش درمان با سلول اتفاقات خوبی افتاده که در قالب همین شرکت سل تک فارمد در بعضی از بیماری ها توانسته است مجوزهای اولیه را از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بگیرد. امروز بحث ژن درمانی به عنوان دغدغه اصلی پژوهشگاه رویان در دستور کار است. اما نکته ای که وجود دارد این است که تعاملات در بخش کارآزمایی های بالینی هزینه های زیادی را به مجموعه رویان تحمیل می کند که سرعت رشد این فعالیت ها مقداری نسبت به گذشته کندتر است و امیدوار هستیم که بعضی از نتایج به بازار برسد و با ملموس شدن نتایج بتوان پروژه های دیگر را حمایت کنیم؛ چه با کمک خیرین یا بخش خصوصی بتوانیم به این فعالیت ها سرعتی منطقی دهیم.

• امروزه شاهد رشد تعداد مبتلایان به سرطان در جامعه هستیم و تعداد بسیاری از افراد جامعه با این بیماری دست و پنجه نرم می کنند و درمان های متداول این بیماری هم برداشتن تومور سرطانی و شیمی درمانی است که هر کدام عواقب خاص خودشان را دارند. اما در حال حاضر می دانیم که رویکرد درمان سرطان در حال تغییر است و رویان هم در موضوع ایمونوتراپی و استفاده از سلول های ایمنی اقداماتی کرده که آحاد مردم کمتر اطلاعاتی در این خصوص دارند. در مورد این اقدامات اطلاعاتی بدهید و این که آینده درمان سرطان را چطور پیش بینی می کنید؟ همچنین در مورد اقدامات پژوهشگاه درخصوص سرطان تخمدان و بانک تخمدان بفرمایید.

همانطور که می دانید، با توجه به سبک زندگی مردم، آلودگی ها و بسیاری عوامل دیگر، نه تنها در ایران بلکه در دنیا، بیماری سرطان توسعه پیدا کرده است. اما اتفاقی که در سطح جهانی افتاده این است که هم داروهای سرطان و هم پروتکل های درمانی سرطان تغییراتی پیدا کرده که بسیاری از عوارض ناشی از بیماری را کمتر می کند که این بر اثر توسعه بیوتکنولوژی در زمینه تولید داروهایی با پروتئین های نوترکیب است یا درمان های لوکال که بتواند هدفمند آن سلول سرطانی را  هدف قرار دهد.

حفظ باروری در بیماران سرطانی

ما در پژوهشگاه رویان بر اساس فیلدهای خودمان چند نگاه داریم:

یکی بخش حفظ باروری در بیماران سرطانی است که ممکن است برخی ازدواج کرده باشند و یا ازدواج نکرده باشند یا برخی بالغ یا نابالغ هستند که چنانچه در مسیر درمان قرار بگیرند، سعی می کنیم تا این افراد پیش از شیمی درمانی و یا پرتو درمانی بتوانند به نوعی سلول جنسی شان و یا بافت حاوی سلول جنسی را در بانک های گامت فریز کنیم و همچنین با استفاده از ذوب کردن اینها پس از درمان سرطان این افراد قوت قلب و امیدواری داشته باشند تا با همان سلول جنسی خودشان بتوانند صاحب فرزند شوند.

مبارزه با سرطان مغز در کودکان

رویکرد دیگر پژوهشگاه رویان، سلول درمانی و ژن درمانی است که یکی از فعالیت های ما مبارزه با سرطان مغز در کودکان بوده که یکی از همکاران با کمک مجهز کردن سلول های ایمنی و برگشتشان به بدن که نتایج خوبی گرفته که در قالب یک شرکت دانش بنیان این فعالیت را ادامه می دهد و پروژه هایش را در رویان دنیال می کند. در بخش ژن درمانی هم در بحث سرطان خون قدم هایی را برداشته ایم و در ابتدای راه هستیم و نیاز است که بیشتر در این زمینه فعالیت کنیم.

حفظ سلول‌های بنیادی افراد

نگاه و رویکرد دیگر رویان، حفظ سلول های بنیادی افراد است که پیش از درمانشان بتوانیم سلول های بنیادی مغز استخوان آنها را در افراد بالغ نگهداری کنیم و یا سلول های بنیادی خون بندناف کودکانی که به دنیا می آیند را ذخیره کنیم و تا در درمان ها مورد استفاده قرار گیرد. که امروز این موضوع در قالب شرکت دانش بنیان بن یاخته های رویان در حال انجام است و در درمان سرطان های خونی نتایج بسیار خوبی داشته و امید داریم حفظ و نگهداری سلول های بنیادی بتواند باری از دوش جامعه دردمند برداشته شود.

در بخش پروتکل های درمانی هم امیدواریم طوری شود که کارآزمایی های بالینی که شروع شده نتایجش به شکلی شود که در قالب درمان دنبال شود.

• اقدامات و فعالیت ها و موفقیت های پژوهشگاه رویان در سطح ملی و بین المللی انکار ناپذیر است و آنچه تاکنون مطرح شده بر اساس مستندات و شواهد علمی بوده است. اقدامات در خصوص تجاری سازی این یافته های پژوهشی و علمی و رفع نیازهای علمی و تخصصی جامعه چیست؟

در صحبت قبلی، اشاره ای به شرکت های دانش بنیان کردم. احساس ما این است که اگر کاری بخواهد ماندگار شود و توسعه پیدا کند، باید منافع افرادی که در این زمینه تحقیق می کنند را تأمین کنیم.

فعالیت بیش از 12 شرکت دانش بنیان

در این عرصه موفق شدیم این فضا را برای محققان مان باز کنیم و امروز بیش از 12 شرکت دانش بنیان توسط همکاران رویان در مراکز رشد رویان و مراکز رشد دیگر فعال هستند و خوشحالیم که توانسته ایم این مسیر را ایجاد کنیم و اعتقاد داریم لازم است تا نتایج علمی به بازار برسد. شاید محدودیت هایی داشته باشیم اما به نظر می رسد در قالب شرکت های دانش بنیان و یا مشارکت با  بخش خصوصی و کمک خیرین سلامت استمرار این فعالیت ها بیمه شود.

• دورنمایی که شما برای پژوهشگاه رویان در یک دهه آینده تصور می کنید چیست؟ فناوری های نوین و شاخصی که فکر می کنید در 5 سال آینده در پژوهشگاه رویان ظهور و گسترش پیدا می کند چیست ؟ و آیا فناوری های شاخص و نو ظهوری مثل بیو دیسکاوری و هوش مصنوعی می تواند ترسیمی از آینده رویان باشد و آیا به نظر شما تاکنون توجه ویژه ای به این موضوع شده است؟

احساس ما این است که در این سه دهه بتوانیم کار فرهنگی را در جامعه علمی کشور انجام دهیم و آن این است که کارهای سختی که دیگران نمی توانند انجام دهند یا انجام نداده اند را به سرانجام برسانیم. به لطف خداوند و حمایت هایی که از پژوهشگاه رویان انجام گرفت این اتفاق افتاد.

انجام کار فرهنگی در جامعه علمی کشور

تلاش داریم این فرهنگ را که در قالب پژوهش و آموزش است چه در داخل و چه در خارج از کشور تسری دهیم و امیدواریم در دهه آینده شرکت های دانش بنیان پژوهشگاه رویان ریشه دوانده و مستقل شوند و خودشان از حامیان مالی پژوهشگاه رویان برای تحقیق و توسعه علم شوند.

تولید پروتئین های نوترکیب

هدف این است در تولید پروتئین های نوترکیب نتایج را به نقطه قابل قبولی برسانیم؛ امید داریم در موضوع کارآزمایی های بالینی در یک دهه آینده نتایجی ملموس تر کسب کنیم. همچنین در تلاش هستیم در بخش ژن درمانی و هوش مصنوعی که از موضوعات روز هستند، با تلفیق بیولوژی و تعامل با این رشته ها و گرایش ها بتوانیم بسیاری از فعالیت های جدید را در قالب بیو دیسکاوری ها و هوش مصنوعی دنبال کنیم.